Page 64 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

KLIMATSKE PROMJENE I ZDRAVLJE LJUDI

CLIMATE CHANGE AND HUMAN HEALTH

Nevenka Ilić 1
1 Institut za javno zdravlje Kragujevac, Kragujevac, Srbija od astme, alergijskog rinitisa i atopijskog
dermatitisa. Izloženost biotoksinima algi,

Korespondencija sa autorom: morskih životinja, vode ili vazduha izaziva
poremećaje kratkoročnog pamćenja i pogoršanje
Dr sci. med. Nevenka Ilić
Alchajmerove i Parkinsonove bolesti, a hemijske
Institut za javno zdravlje Kragujevac, Nikole Pašića 1, supstance i teški metali (koji se oslobađaju iz
Kragujevac, Srbija uništenih skladišta u nepogodama ili izlivanjem

ilic.nena.nevenka@gmail.com otpadnih voda), kao i insekticidi i pesticidi, imaju
imunotoksični, genotoksični i kancerogeni efekat.

Mentalni poremećaji koji se javljaju poslije prirodnih
Sažetak katastrofa kreću se od akutnog traumatskog

U odnosu na kraj XIX vijeka prosječna temperatura stresa do hroničnih stresnih stanja, kao što su
o
zemljine površine veća je za 1,1 C, a posljednja decenija posttraumatski stresni poremećaji, depresija,
(2011-2020.) bila je najtoplija zabilježena od 1850. god. anksioznost, psihosomatski poremećaji, seksualne
Mortalitet usljed visokih temperatura raste za 1-4%, po disfunkcije i zloupotreba alkohola i droga. Dugoročni
svakom stepenu porasta temperature vazduha usljed efekti klimatskih promjena (prirodne katastrofe,
dehidracije, toplotnih udara i pogoršanja postojećih porast nivoa mora, uništavanje ekonomije, smanjenje
respiratornih i kardiovaskularnih bolesti. Elementarne prirodnih resursa hrane, vode, goriva, rizik od
nepogode poput poplava, uragana i oluja povezane su sa lokalnih ratova) dovode do migracija (do 2050. godine
porastom davljenja, povredama, psihičkim poremećajima, očekuje se migracija od oko 200 miliona ljudi).
ali i kontaminacijom vode i hrane uz povećani rizik od Ključne riječi: klima, ljudi, rizik, zdravlje
infektivnih bolesti. Promjene u temperaturi i padavinama
utiču na interakciju vektora i domaćina, promjenu
ekosistema i postojanje novih vrsta na određenom terenu,
što dovodi do povećanja broja bolesti koje prenose Uvod
komarci (malarija, denga, čikungunja i virus Zapadnog Klima predstavlja integrisani statistički pokazatelj tem-
Nila), krpelji (Lajmska bolest), mušice (lajšmanioze), perature, vlažnosti vazduha, atmosferskog pritiska, vjetrova,
puževi(šistozomijaze) itd. Bolesti životinja i biljaka, pored padavina i drugih meteoroloških elemenata u određenom
elementarnih nepogoda i zagađenja, dodatno utiču na regionu za određeni vremenski period (prosječno za 30 go-
smanjenje količine hrane, što za posljedicu ima povećanje dina). Varijabilnost promjena u atmosferi determinisana je
promjenama na zemljinoj površini, vulkanskim aktivnostima,
pothranjenosti stanovništva koja doprinosi umiranju 3,5 promjenama osovine zemlje, varijacijama u intenzitetu sun-
miliona ljudi godišnje. čeve radijacije, ali i negativnim uticajem ljudskih aktivnosti
koje na direktan ili indirektan način mijenjaju sastav global-
Učestali požari (porast čestica veličine 2,5-10 μm i prašine) ne atmosfere na zemlji, što dodatno doprinosi promjenama
i hemijsko aerozagađenje (porast koncentracije sumpor klime.
oksida, azot oksida, ozona, finih čestica < 2,5 μm itd.)
uzrokuju povećanje oboljevanja od bolesti respiratornog U odnosu na kraj XIX vijeka, danas je prosječna tempe-
o
sistema (astma, bronhitis, upala pluća, karcinom pluća) ratura zemljine površine veća za 1,1 ± 0,12 C, a u posljednjih
i kardiovaskularnog sistema (arteroskleroza, infarkt 25 godina uočava se ubrzavanje porasta srednje tempe-
o
rature za 0,18 C po deceniji (što prevazilazi gornju granicu
miokarda, tromboza dubokih vena, embolija pluća). prirodnih klimatskih varijacija temperature), tako da je po-
Promjena obrasca vegetacije biljaka, sa porastom sljednja decenija (2011-2020.) bila najtoplija zabilježena od
koncentracije polena u vazduhu, dovode do povećanog 1850. godine 1-3 (grafikon 1). Pod efektom staklene bašte
oboljevanja od alergijskih bolesti, koje će 2050. godine podrazumijeva se zagrevanje zemlje usljed povećanja pro-
dostići nivo pandemije sa oko četiri milijarde oboljelih dukcije gasova (ugljen dioksid, metan, azot oksid, ozon i

62 DOI: 10.5937/Galmed2409062I