Page 68 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

aktivnosti i povećanjem njihovog broja . Komaraca ima više ozbiljnu nestašicu vode . Suše smanjuju dostupnost vode,
11
2
pri višim temperaturama i pri velikoj vlažnosti vazduha, što a smanjenje protoka vode tokom ljetnjih mjeseci poveća-
uslovljava i potencijalno veći rizik od oboljevanja od npr. va mogućnost bakterijske i hemijske kontaminacije vode.
malarije u Evropi. Sa druge strane, dugi periodi suše mogu Klimatske promjene uzrokuju smanjenje količine hrane,
smanjiti transmisiju malarije preko komaraca, ali smanjenje odnosno neizvjesnost dostupnosti hrane, što za posljedicu
izvora pijaće vode tokom suša može dovesti do većeg kon- može imati povećanje pothranjenosti stanovništva od koje
takta životinja, što uslovljava i veći prijenos bolesti među svake godine umire 3,5 miliona ljudi. Neuhranjenost je do-
životinjama . Promjene u distribuciji i kapacitetu vektora minantan problem u nerazvijenim i zemljama u razvoju, ali
12
uz povećanje mobilnosti ljudi mogao bi dovesti i do pojave i razvijene zemlje imaju problem siromaštva sa značajnom
neočekivanih bolesti, kao što je to bio slučaj sa pojavom populacijom stanovništva kome je pristupačnost hrane sma-
čikungunja virusa (Chikungunya - ssRNA virus iz familije To- njena. Smanjena dostupnost hrane je najznačajniji faktor mi-
gavirusa koji izaziva visoke temperature praćene bolovima gracije stanovništva, koja je, prema podacima WHO , 2015.
14
u zgobovima) ili eventualno pojave Denge (hemoragijska bila 40% veća nego 2000. godine. Indirektni uticaji klimatskih
groznica izazvana arbovirusom iz familije Flaviviride). Tokom promjena na proizvodnju hrane i ishranu stanovništva nasta-
2018. godine u EU zabilježeno je čak 2.083 slučajeva infekci- ju zbog: ekonomske i socijalne nestabilnosti, usmjerenosti
je virusom Zapadnog Nila (West Nile), izazivača encefalitisa, poljoprivrede na proizvodnju biogoriva, smanjenja prinosa
koji u Evropu unose ptice selice iz Afrike i sa Bliskog istoka, poljoprivrednih proizvoda zbog promjena u životnoj sredini,
a među ljudima se prenosi preko komarca 11, 12 . Utvrđene su a posebno zbog suša i nedostupnosti vode za navodnjava-
i promjene u distribuciji krpelja, koji se pomjeraju ka sjeveru nje, smanjenja dostupnosti i kvaliteta ribe i morskih plodova.
i pojavljuju na višim nadmorskim visinama, što uz postoja- Vremenske nepogode, promjene temperature ili padavine
nje blagih zima utiče na povećanje populacije krpelja. To za mogu direktno uništiti useve i skladišta hrane, onemogućiti
posljedicu ima povećanu opasnost za oboljevanje ljudi od transport i spriječiti distribuciju hrane. Razmnožavanje inse-
Lajmske bolesti (inficirani krpelj prenosi boreliju ubodom, kata - štetočina i širenje bolesti biljaka koje prenose insekti
koja izaziva temperaturu, glavobolju, malaksalost, pojavu utiču na pojavu i širenje ovih bolesti i u regionima u kojima
cirkularnog eritema - erythema migrans, a kasnije se pojav- ih ranije nije bilo. U krajevima sa velikim količinama padavi-
ljuju simtomi zahvatanja zglobova, srca i centralnog ner- na i poslije poplava, uočen je porast gljivičnih i bakterijskih
vnog sistema) ili encefalitisom usljed ujeda krpelja (krpelj bolesti biljaka, a tokom toplijih leta povećano je razmnoža-
prenosi virus iz grupe Flaviviride koji izaziva encefalitis) . vanje termofilnih gljivica . Suša pogoduje razvoju Aspergillus
15
13
Promjene u geografskoj distribuciji komaraca i mušica (Phle- flavus koji produkuje aflatoksin, a povezuje sa nastankom
botomus i Lutzomya) koje su vektori za lajšmanije - protozoe hepatocelularnog karcinoma kod osoba koje su koristile u
koje izazivaju kutanu (kožne promjene), mukokutanu (pro- ishrani zaraženi kukuruz . Zdravlje životinja u klimatskim
15
mjena na koži oko ujeda sa širenjem infekcije na sluzokože promjenama može biti ugroženo bolestima koje se prenose
- često sa smrtnim ishodom) ili visceralnu lajšmaniozu-Kala vektorima, bolestima koje su zavisne od vremenskih uslova
azar (povišena temperatura, hepatosplenomegalija sa ane- (dehidratacija, toplotni udar) i bolestima koje prenose divlje
mijom i kardiomiopatijom) mogu usloviti pojavu ovih bo- životinje (bjesnilo, svinjska kuga i tuberkuloza). Smanjenje
lesti u Evropi, iako su one karakteristične za Južnoamerič- dostupnosti vode dovodi do povećanja broja životinja na
ki kontinent i tropske predjele u Africi i Aziji 11, 13 . U Kini je jednom mjestu, što doprinosi lakšem prenosu bolesti među
utvrđeno povećanje šistozomijaze, nastale kao posljedica životinjama. Uticaj klimatskih promjena na okeane ogleda
prenosa putem puževa koji se naglo razmnožavaju u uslo- se u porastu nivoa mora, povećanom rastu toksičnih algi,
vima povećanih padavina. Padavine mogu uticati na rast i rastvaranju velikih koncentracija CO u okeanima, što do-
2
rađanje plodova drveća, što uslovljava kretanje miševa koji vodi do acidifikacije i narušavanja ekosistema, uz promjene
se hrane njihovim plodovima, a prenose hantan virus, te se u kvalitetu i dostupnosti morskih plodova. Razvoj algi koje
u ovim područjima javlja plućni sindrom uzrokovan hantan proizvode neurotoksine, kao i nakupljanje teških metala, pr-
virusom. Širenje bolesti može zavisiti i od promjena puteva venstveno žive i olova u ribi i morskim plodovima, značajno
seobe ptica, jer zamrzavanje površinskih voda i smanjenje smanjuju ovaj izvor hrane za veliki deo svjetske populacije .
8
izvora hrane za ptice u nekim regionima može uslovljavati
izmjenu migratornih puteva čime se objašnjava i širenje pti-
čijeg gripa na Evropu . Uticaj klimatskih promjena na
13
migracije i mentalno zdravlje ljudi

Uticaj klimatskih promjena na Dugoročni efekti klimatskih promjena (prirodne kata-
nedostupnost hrane i vode strofe, porast nivoa mora, uništavanje lokalne ekonomije,
smanjenje prirodnih resursa hrane, vode, goriva, kao i rizik
Promjene temperature, promjene u količini i vrsti pa- od sukoba i lokalnih ratova) dovode do migracije stanovniš-
davina i otapanje lednika se već dešavaju i doprinose pro- tva (između 2008. i 2015. godine, 26 miliona ljudi godišnje se
blemima u dostupnosti i kvalitetu vode širom planete. Pro- selilo zbog klimatskih promjena), a do 2050. godine očeku-
cjenjuje se da polovina čovečanstva trenutno doživljava je se migracija od oko 200 miliona ljudi . Psihološko stanje
14

66 DOI: 10.5937/Galmed2409062I