Page 66 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

Promjene u obrascu vremenskih prilika dovode do pove- Uticaj hemijskog i biološkog
ćanja padavina sa češćim i intenzivnijim poplavama, koje su zagađenja na zdravlje ljudi
povezane sa porastom davljenja, psihičkim poremećajima,
poremećajima u pružanju zdravstvene usluge, kontaminaci- Prema procjenama WHO svake godine prevremeno um-
jom vode, povećanjem rizika od bolesti koje se prenose pu- re tri miliona ljudi u velikim gradovima Azije, Afrike i Latin-
tem vode, kao i bolestima koje se prenose putem vektora, ske Amerike zbog izloženosti aerozagađenju koje je sve veće
naročito komaraca. Globalno, većina direktnih smrtnih slu- zbog ekonomija koje se brzo razvijaju, veće infrastrukture,
čajeva uzrokovano je olujama (39%) i poplavama (16%) . Više povećanja broja vozila i smanjenja zelenih površina u gra-
5
1
od polovine svjetske populacije živi unutar 60 km od mora, dovima . Klimatske promjene utiču na kvalitet vazduha po-
te su, usljed opasnosti od orkana i uragana, ljudi prinuđeni većanjem hemijskog (porast koncentracije sumpor oksida,
da se evakuišu za vreme nepogode, nakon čega se vraćaju azot-oksida, ozona, finih čestica manjih od 2,5 μm i prašine)
i zatiču uništenu imovinu, razrušenu infrastrukturu naselja i biološkog zagađenja (povećano stvaranje i povećana aler-
sa niskim sanitarnim uslovima itd. što dovodi do povećanja gogenost polena i plesni). Sumpordioksid (SO ) i azotdioksid
2
učestalosti zaraznih, ali i mentalnih bolesti, kao i povećanja (NO ) nastaju sagorijevanjem fosilnih goriva, a njihovo ispu-
2
migracije stanovništva. štanje u atmosferu dovodi do kiselih kiša i pogoršanja kvali-
teta vazduha . Štetni efekti ozona i malih čestica manifestuju
6
Procijenjeno je da će se do 2090. godine udvostručiti po- se povećanjem incidence i prevalence bolesti respiratornog
java sušnih perioda, a da će njihovo trajanje biti prosječno 6 (astma, bronhitis, upala pluća, karcinom pluća) i kardiova-
puta duže. Učestali požari sa povećanjem koncentracije pra- skularnog sistema (arteroskleroza, infarkt miokarda, trom-
šine i čestica veličine 2,5-10 μм dovode do pogoršanja zdrav- boza dubokih vena, embolija pluća). Procjenjuje se da je 48%
lja i povećanja smrtnosti od respiratornih i kardiovasku- posjeta urgentnim centrima u jugoistočnoj Aziji (uključujući
larnih bolesti. Povećanje temperature i suše u siromašnim i Indiju) i regionu zapadnog Pacifika (uključujući i Kinu) zbog
regionima, kao što je npr. Afrika, može dovesti do smanjenja astme indukovano porastom ozona (O ), a 56% porastom
3
proizvodnje hrane u ovim oblastima, što za posljedicu ima koncentracije čestica manjih od 2,5 μm u vazduhu .
6, 7
pothranjenost od koje već sada umire 3,5 miliona osoba go-
dišnje. Predviđanja Svjetske zdravstvene organizacije (World Raniji početak i kasniji završetak sezone vegetacije i
Health Organization, WHO) ukazuju da će klimatske promje- cvjetanja biljaka dovodi do porasta koncentracije polena
ne u periodu 2030-2050. godine odnijeti dodatnih 250.000 u vazduhu. Alergogenost polena se povećava u hemijskim
života godišnje usljed pothranjenosti, malarije, dijareje i efe- reakcijama sa ozonom, povećanim koncentracijama ugljen-
kata toplotnih talasa . dioksida (CO ) ili precipitacijom na sporama plesni čija kon-
1, 2
2
centracija raste sa povećanjem vlažnosti vazduha usljed
Talasi vrućine, u smislu elementarne nepogode, pred- povećanja količine padavina. Veća koncentracija i alergoge-
stavljaju tri uzastopna dana u kojima je srednja temperatu- nost polena u vazduhu, promjene u geografskoj distribuciji i
ra vazduha veća od devedesetdevetog percentila izmjerene pojava alergogenih biljaka i na većim nadmorskim visinama,
temperature u toku leta u skorašnjoj prošlosti (koja podrazu- doprinose ekspanziji alergijskih bolesti kod djece i pogorša-
mijeva period 1986-2005). Efekat izgradnje u urbanim sredi- nju hroničnih respiratornih bolesti kod odraslih . Provoka-
7
nama (beton i asfalt koji apsorbuju i emituju toplotu) poveća- tivni faktori za nastanak egzacerbacije respiratornih bolesti
o
va temperaturu vazduha u gradu za 3-12 C u odnosu na selo, uključuju i klimatske faktore (meteorološke promjene, kišni
što, uz procjenu da će do 2030. godine 60-80% stanovništva periodi, promjene temperature i vlažnosti vazduha), emisi-
planete živjeti u urbanim sredinama, jasno ukazuje na pro- ju izduvnih gasova u saobraćaju i industriji, povećano kori-
blem izloženosti velikog broja ljudi ekstremnim vrućinama . šćenje pesticida u poljoprivredi itd. Astma, alergijski rinitis i
2
Mortalitet usljed visokih temperatura raste za 1-4% po sva- atopijski dermatitis će u XXI vijeku dostići nivo pandemije sa
kom stepenu porasta temperature vazduha. Talasi velikih procijenjenih 4 milijarde oboljelih 2050. godine .
7
vrućina za posljedicu imaju dehidraciju, grčeve, toplotni udar,
pogoršanje postojećih respiratornih i kardiovaskularnih bo- Do sada je identifikovano više od 100 biotoksina u al-
lesti, uz stvaranje hroničnog stresa koji inicira ili potencira gama, koje brzo rastu i razmnožavaju se zbog klimatskih
8
postojeće mentalne poremećaje, a povećana izloženost ul- promjena . Ovi biotoksini mogu biti prisutni u vodi za piće,
travioletnom (UV) zračenju doprinosi povećanju incidence stajaćoj vodi, slatkovodnoj i morskoj ribi i morskim plodo-
malignog melanoma i katarakte . U zemljama Evropske vima, a prenos ovih toksina može se vršiti i vjetrom. Čak i
1
Unije (EU) predviđa se da bi broj umrlih zbog vrućine 2030. u malim dozama, ovi biotoksini izazivaju neurodegeneraciju
godine mogao iznositi 30.000 smrti godišnje, a čak 50.000- sa psihičkim promjenama, a opisani su i uticaji na ljudsko
110.000 smrti godišnje u 2080. godini . zdravlje uključujući amneziju, dijareju, trnjenje, oštećenje
2
jetre, iritaciju kože i očiju, respiratorni distres i pogoršanje
Alchajmerove i Parkinsonove bolesti. Istraživanja o efektima
biotoksina na sisare su pokazala da oni prolaze kroz placen-
tu, utiču na fetalne neuralne defekte, ometaju postnatalni
razvoj i dovode do hroničnih bolesti kao što je epilepsija. Ne-
urotoksična domoična kiselina nalazi se u biotoksinu algi i

64 DOI: 10.5937/Galmed2409062I