Page 67 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

planktona i uzrokuje bolesti riba i morskih životinja, dok kod mnogih bolesti i poremećaja u razvoju. Utvrđeno je da je
ljudi uzrokuje oštećenje mozga i poremećaje kratkoročnog pothranjenost majke povezana sa programom fetalnog for-
pamćenja . miranja rizika za bolesti kao što su kardiovaskularne bolesti,
8
gojaznost, metabolički sindrom, a koje nastaju u odraslom
Prilikom elementarnih nepogoda može doći do uništa- dobu. Promjene u ishrani kao i intrauterina izloženost plo-
vanja skladišta u kojima se čuvaju otrovne supstance ili do da hemijskim supstancama i biotoksinima usljed klimatskih
izlivanja otpadnih voda, što dovodi do zagađenja vode, ze- promjena može uticati na zdravlje budućih generacija kroz
mljišta i vazduha teškim metalima i drugim hemikalijama i nastanak epigenetskih promjena kako tokom trudnoće, tako
njihovog prodiranja u tlo, što može imati dugoročan direk- i prije koncepcije. Sve ovo može uticati na dužinu života, a
tan teratogeni, mutageni i imunotoksični učinak na čovje- ima i veliki socijalno-ekonomski značaj zbog razvoja bolesti
ka . Povećano korišćenje insekticida, herbicida i pesticida u koje opterećuju zdravstveni sistem i smanjuju produktivnost
9
poljoprivrednoj proizvodnji, kao i poremećaji u njihovoj raz- ljudi .
10
gradnji, mogu rezultovati u nakupljanju štetnih materija u
namirnicama u koncentracijama koje prevazilaze dozvoljene
granice i povećavaju rizik od nastanka poremećaja u ishrani, Uticaj klimatskih promjena na
zdravlju i razvoju. Sa druge strane, usljed povećanja pada-
vina i poplava, povećava se zaprašivanje protiv komaraca. pojavu infektivnih bolesti
Povećano korišćenje organohlornih insekticida za uništava- Klimatske promjene doprinose povećanju incidence in-
nje komaraca, kao i preparata u kojima se oni nalaze - ra- fektivnih bolesti koje se prenose putem vode i hrane, vek-
stvorima ksilena i petroleuma, emulzionim koncentratima, torskih bolesti, parazitoza i zoonoza. Klimatske promjene
vodostabilnim praškovima, granulama, aerosolima, duvan- mogu direktno povećavati incidenciju bolesti koje se preno-
skom dimu, osvježivačima i losionima dovodi do povećanja se preko vode zbog povećanja temperature vode (povećanje
fetalne smrti, poremećaja u rastu djece i reproduktivnom ra- razmnožavanja mikroorganizama) i povećanja intenziteta i
zvoju . Žene i djeca koja žive u ugroženim područjima zbog učestalosti padavina, koje usljed nedovoljnih kapaciteta od-
9
akumulacije hemikalija ili stvaranja i nagomilavanja otpada voda prekomjernih padavina, dovode do pojave poplava .
11
i otpadnih voda u slučajevima velikih padavina i/ili poplava Mobilizacija patogena i zagađenje površinskih voda najčešće
mogu biti izložena hemikalijama, teškim metalima i perzisti- nastaju usljed pucanja kanalizacionih cijevi tokom poplava,
rajućim organskim komponentama, koji dospijevaju u pijaću a redukcija vodotokova u toku ljetnjih mjeseci povećava
vodu ili površinske vode. Jedan od toksičnih metala čija se potencijal za nastanak bakterijske i hemijske kontaminaci-
koncentracija povećava u životnoj sredini usljed klimatskih je voda, uz pojavu i rast štetnih algi. Smanjenje raspoloži-
promjena je i neorganski arsen, koji je kancerogen, utiče na ve vode za rutinsku higijenu, donosi i opasnost od pojave
imunski sistem, a akutno trovanje može dovesti i do letalnog i širenja infektivnih „bolesti prljavih ruku“. Vodom se mogu
ishoda. Više od 100 miliona ljudi je izloženo arsenu iz konta- prenijeti virusi uzročnici gastroenteritisa, bakterije koje iza-
miniranih podzemnih voda i industrijske emisije, a neorgan- zivaju koleru, amebe, protozoe koje izazivaju kriptosporidi-
ske i metilisane forme arsena izazivaju oštećenje fetalnog oze, paraziti uzročnici šistozomijaze, a u Evropi su sve češće
razvoja i povećanje broja spontanih abortusa. Polihlorisani epidemije leptospiroza poslije poplava . Klimatske promje-
11
bifenili (Polychlorinated Biphenyl, PCB) se nalaze u toksičnim ne, a naročito vremenske nepogode, dovode do poremećaja
otpadima koji mogu biti oštećeni tokom elementarnih ne- u proizvodnji hrane, ali i otežanog i usporenog transporta,
pogoda, a izloženost PCB povezana je sa ireverzibilnim ko- neadekvatnog skladištenja i smanjenja kontrole kvaliteta
gnitivnim deficitima kod djece. PCB, kao i biotoksini, azbest, hrane. Sve ovo uz povišenje temperature vazduha koje do-
benzen, većina pesticida, komponente protivpožarnih sred- prinosi boljem razmnožavanju mikroorganizama i nastanku
stava i drugih hemikalija djeluju imunotoksično, a promjene loših sanitarnih uslova, doprinosi porastu incidence bolesti
imunog sistema tokom razvoja mogu uslovljavati redukciju koje se prenose putem hrane. Procijenjeni rizik od salmone-
imunološkog kapaciteta u odbrani od infekcija i povećati ri- loze i kampilobakterioze raste za 2,5-6% po svakom stepenu
zik od mnogih bolesti, uključujući i karcinome . Vulnerabilni povećanja temperature vazduha, a povećana učestalost u
9
periodi ljudskog razvoja su gametogeneza, preimplantacija, Evropi procjenjuje se na 6.000 novih slučajeva godišnje koji
fetalni period i period ranog djetinjstva, pa izlaganje štet- su povezani sa klimatskim promenama 2, 11 .
nim agensima iz životne sredine u toku ovih perioda može
dovesti do genskih mutacija i epigenetskih promjena, što Ekologija vektorskih bolesti je kompleksna, a vremenske
za posljedicu ima razvoj deficita, poremećaja u razvoju i is- prilike i klima značajno utiču na cikluse transmisije i inci-
poljavanje bolesti kasnije u odraslom dobu. Pokazano je da dencu ovih bolesti kod ljudi. Promjene u temperaturi i pa-
neke hemijske supstance djeluju direktno na DNK uzrokujući davinama direktno utiču na interakciju vektora i domaćina,
mutacije još u polnoj ćeliji ili tokom embriogeneze, što za po- indirektno na promjenu ekosistema (vlažnost, količina soli
sljedicu ima razvoj bolesti ili stanja koja povećavaju rizik od u vazduhu, temperatura vode, aciditet) i postojanje novih
bolesti kao što je npr. gojaznost. Hemijske supstance dovode vrsta na određenom terenu. Klimatske promjene dovode
i do epigenetskih promjena koje remete interpretaciju DNK, do povećanja transmisivnih bolesti koje prenose komarci i
što dovodi do funkcionalnih poremećaja bez oštećenja same krpelji, kao rezultat u promjenama geografskog područ-
DNK. Smatra se da su upravo epigenetske promjene uzrok ja u kome ovi vektori žive, produženjem sezone njihove

REVIJALNI RADOVI Galenika Medical Journal, 2024; 3(9):62-70. 65