Page 33 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

ako se ciljano pacijent sa faktorima rizika ne uputi na oste- ribljeg repa (fish-tail), kada se smanjuje visina pršljena u
odenzitometriju skeleta, kada se pokaže smanjena koštana srednjem dijelu.
masa . Nažalost, daleko češće se osteoporoza otkrije tek
4
kada dođe do komplikacija, tj. pojave preloma (fraktura)
nakon minimalne traume („patološki prelom“). Daleko če- Mjerenje koštane mase
šće, kod pacijenata koji imaju bolove u koštano-zglobnom
sistemu, razlog za bolove budu artritične promjene koje Postoji nekoliko neinvazivnih tehnika za mjerenje mine-
nekada budu indikacija za mjerenja koštane mase. Nakon ralne gustine kosti tj. koštane mase. One uključuju: DEXA
pojave preloma, dominantni simptom je bol, pojava defor- tehniku (Dual-Energy X-ray Absorptiometry), SXA (Single x-ray
miteta i otežano ili onemogućeno kretanje. Kod bolesnika sa absorptiometry), kvantitativni CT (kompjuterizovana tomo-
4, 6
prelomima kuka, postoji povećana stopa mortaliteta (20% grafija, Computerized Tomography) i ultrazvučna tehnika .
pacijenata sa frakturom kuka umire tokom prve godine od Iako se mjerenja mogu vršiti na različitim dijelovima skeleta,
nastanka preloma), 40% ne može samostalno da hoda, 80% ipak je uobičajeno da se mjerenja vrše na kuku i slabinskoj
ne može samostalno da obavlja bar jednu svakodnevnu kičmi. Tehnika izbora je DEXA, gdje se koriste dva snopa
aktivnost . I prelomi kičmenih pršljenova uzrokuju brojne X-zraka sa određivanjem površine mineralizovanog tkiva, i
10
posljedice kao što su: hronični bol u leđima, progresivna ki- dobijeni mineralni sadržaj se dijeli sa površinom kosti. Kod
foza, smanjenje tjelesne visine, smanjena sposobnost bav- osteoartritisa koštani osteofiti i kalcijum deponovan u dru-
ljenja svakodnevnim životnim aktivnostima (uključujući i ak- gim periartikularnim strukturama oko zglobova, čine nalaze
tivnosti obavljanja lične higijene), gubitak samopoštovanja lažno boljim no što u stvari jesu. Postoje i softveri pridodati
i strah od novih preloma, socijalna izolacija, depresija, kao DEXA tehnici, kao što su VFA (tehnika ispitivanja fraktura,
i povećana učestalost odlazaka kod ljekara . Prelomi slabin- Vertebral Fracture Assessment), kao i TBS koji omogućava is-
4
4
skih pršljenova mogu smanjiti prostor između rebara i karli- pitivanje mikroarhitekture trabekularne kosti . Kvantitativni
ce, što remeti anatomiju trbuha i raspored organa u njemu, skener se uglavnom ne koristi jer je povećana izloženost
sa pojavom tegoba od strane gastrointestinalnog sistema zračenju, a tehnika je značajno skuplja od DEXA tehnike.
kao što su: smanjen apetit, rana sitost, bol u trbuhu, nadu- Ultrazvučna tehnika je neprecizna, ali je pogodna zbog mo-
tost, zatvor i dr. Frakture torakalnih pršljenova mogu dove- bilnosti aparata i povoljnije cijene, i koristi se kao procedura
4
sti do restriktivnih smetnji ventilacije sa pojavom dispneje . za skrining .
4

Dijagnoza osteoporoze Algoritam procjene rizika za
nastanak preloma i prognoza
Potrebno je uraditi osnovne laboratorijske analize 1, 2, 4
koje uključuju: rutinske biohemijske analize sa ukupnim i Glavna posljedica osteoporoze je prelom, kao što je na-
4
jonizovanim kalcijumom, fosforom, potom elektroforezu prijed navedeno . Napravljeni su kompjuterski algoritmi
proteina (radi isključivanja prisustva paraproteina tj. multi- (FRAX) kojima se mogu izračunati vjerovatnoće nastanka ve-
plog mijeloma), tiroksin i tireostimulirajući hormon (Thyroid likih preloma kod osobe sa višestrukim faktorima rizika koji
5
Stimulating Hormone, TSH) radi isključivanja tireotoksikoze, su uključeni u algoritam . Ti faktori rizika su: starost paci-
vitamin D u krvi, gonadotropin i testosteron kod mlađih jenta, pol, prethodni prelomi (bilo klinički ili asimptomatski),
muškaraca, kao i specifične markere koštanog formiranja koštana gustina u predjelu vrata butne kosti, mala tjelesna
2
(tj. osteoblastne funkcije) i resorpcije kosti (tj. osteoklastne težina (indeks tjelesne mase manji od 21 kg/m ), uzimanje
funkcije) (tabela 5). Ovi markeri mogu da ukažu na brzinu glikokortikoida duže od tri mjeseca (u dozi ekvivalentnoj
koštanog metabolizma , što može uticati i na izbor liječenja prednizonu ≥ 5 mg/dan), postojanje reumatoidnog artriti-
6
(„usporeni“ i „ubrzani“ koštani metabolizam). sa, porodična istorija preloma, ranije ili sadašnje pušenje,
Tabela 5. Laboratorijski markeri koštanog metabolizma
MARKERI FORMIRANJA KOSTI MARKERI RAZGRADNJE KOSTI
(OSTEOBLASTNE FUNKCIJE) (OSTEOKLASTNE FUNKCIJE)
- koštani izoenzim alkalne fosfataze - tartarat rezistentna kisela fosfataza
- osteokalcin
- serumski i urinarni C i N telopeptid (CTx i NTx)
- C terminalni propeptid prokolagena 1 (PICP) - ukrštene veze (cross links) - piridinolin i deoksipiridinolin ukrštene veze
- N terminalni propetid prokolagena 1 (PINP)
Radiografija skeleta ima svoje mjesto u dijagnostici kod prekomjerni unos alkohola (više od tri žestoka pića dnevno)
osteoporoze, naročito kod sumnje na prelome nakon poja- i sekundarni uzroci osteoporoze. Ovaj algoritam, po uno-
ve bolova u dijelovima skeleta (naročito kičma) . Radiograf- šenju svih ovih podataka, omogućava da se izračuna dese-
4
ski postoje tri tipa fraktura pršljenskih tijela: kompresivna togodišnji rizik za nastanak velikih preloma (pršljen, kuk,
(crash) fraktura, kada se gubi cijela visina tijela pršljena (vi- podlaktica ili ramena kost) i procijeni potreba za liječenjem.
sina manja za više od 20% u odnosu na okolne pršljenove), Može se naći na internetu i veoma je jednostavan za pri-
klinasta (wedge) fraktura, kada se gubi prednja visina tijela mjenu i tumačenje . Nekoliko zemalja je napravilo i svoje
11
pršljena i ostatak pršljena nalikuje klinu, i fraktura izgleda varijante.

REVIJALNI RADOVI Galenika Medical Journal, 2023; 2(6):28-34. 31