Page 34 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

(Arvid Carlsson), švedskog naučnika, jednog od tri dobitnika izrodili su ideju da bi L-dopa mogla biti efikasna i u liječenju
Nobelove nagrade za medicinu 2000. godine „za dokaz da PD kod ljudi nadoknadom deficitarnog DA 11-13 .
je dopamin moždani neurotransmiter, čiji manjak dovodi
do simptoma Parkinsonove bolesti”. U komentaru njego- Oleg Hornikievic (Oleg Hornikievicz) je, nakon saznanja da
vog istraživanja Endrju Lis (Andrew Lees) je zabilježio da su je dopamin koncentrisan u striatumu i da je L-dopa preokre-
klasični fiziološki eksperimenti, koji su doveli do Karlsono- nula parkinsonizam izazvan rezerpinom, izmjerio dopamin
ve Nobelove nagrade, „malo dugovali slučajnosti i mnogo u mozgu zdravih osoba, kod pacijenata sa PD, kod osoba sa
više samopouzdanju i odlučnosti da podrži svoju slutnju i Huntington horejom i postencefalitičnim parkinsonizmom.
otvori put za ono što bismo nazvali dopaminskim čudom” . Pokazao je takođe da simptomi parkinsonizma koreliraju sa
1
14
Stogodišnjica rođenja Karlsona je bila samo neposredni po- stepenom gubitka strijatalnog dopamina .
vod da se piše o istraživanju dopamina i dopaminske tran- Razvoj posebne biohemijske tehnike omogućio je tako-
smisije u nastanku i liječenju Parkinsonove bolesti (PD), ali đe i vizualizaciju ćelija koje sadrže biogene amine . Ćelijska
15
levodopa (L-dopa) svakako zaslužuje da se o njoj govori. tijela bila su lokalizovana u pars compacta supstantiae nigrae
Terapija levodopom jeste jedno od glavnih dostignuća ne- (SN), a njihovi nervni završeci dosezali su strijatum.
urologije dvadesetog vijeka, a PD je bila prva bolest u kojoj
je u definisanim regionima mozga potvrđen specifičan ne- Eksperiment na majmunima je pokazao da je upravo le-
urohemijski nedostatak, što je činilo osnovu za racionalnu, zija SN praćena gubitkom DA u neostriatumu 16, 17 . Time je
hemijski podržanu terapiju. Karlson je, sa druge strane, bio kompletirana cijela slika, počevši od biohemijskih otkrića
jedan od najznačajnijih aktera u „dopamin/Parkinsonova koncentracije DA u putamenu i kaudatusu i njegovog gu-
bolest/levodopa drami”, čiji su značajni rezultati nastali u bitka u PD, zajedno sa histohemijskom vizualizacijom nigro-
momentu kada je stečena kritična količina znanja koja je strijatnog puta i životinjskim lezionim modelom, koji prika-
omogućila krucijalni iskorak - prevođenje znanja u praksu. zuje ulogu nigrostrijatnog dopaminskog sistema u razvoju
simptoma PD.

Istorijat Sve dok Kocias (Cotzias) nije pokazao da visoke doze
L-dope mogu dramatično preokrenuti većinu motoričnih
Uzbudljiva priča o otkriću dopamina počinje od izolacije simptoma PD, medicinska zajednica nije vjerovala u njen
i hemijske sinteze L-dope i dopamina (DA). DA je istovreme- terapijski značaj, posebno zbog činjenice da su i njene male
no hemijski sintetizovan u Londonu i Berlinu 1910. godine 2, doze izazivale gastrointestinalne neželjene efekte (prije sve-
3 , dok je L-dopa sintetisana 11 godina kasnije . Smatralo se ga mučninu i povraćanje). Godine 1969. Kocias i njegove ko-
4
da je dopamin u farmakološkom smislu slab simpatomi- lege izvijestili su o postizanju izuzetne kliničke efikasnosti
metik, sličan epinefrinu i da uz L-dopu predstavlja mogući sa L-dopom kod pacijenata sa PD davanjem visokih doza za
5
prekursor epinefrina. Holc (Holz) i Blaško (Blaschko) 1939. su proizvodnju dovoljne količinu DA u mozgu oboljelih .
18
nezavisno pretpostavili da biosintetički put kateholamina
(norepinefrina i epinefrina) ide prijeko L-dope i dopamina, Melvin Jar (Melvin Yahr) je prepoznao Kociasov uspjeh i
pri čemu oba predstavljaju metaboličke međuproizvode u odmah izveo dvostruko slijepu studiju da bi potkrijepio za-
ovom biosintetskom putu . Kada je 1964. godine otkrivena ključke, a rezultate je publikovao 1969. godine. Jar i njegove
6
19
tirozin hidroksilaza , koja učestvuje u sintezi L-dope iz tirozi- kolege pratili su 60 ispitanika: 56 sa PD, tri sa postencefa-
7
na, kompletirano je razumijevanje puta sinteze dopamina. litičnim parkinsonizmom, a jedan sa atipičnim parkinsoniz-
mom (progresivna supranuklearna paraliza). Dugotrajno je
Razumijevanje uloge DA u mozgu i njegove uloge u mo- posmatrano (4-12 mjeseci) i evaluirano 54 ispitanika. Stepen
torici i ponašanju proizašlo je iz otkrića rezerpina, alkaloid- poboljšanja bio je veći od 50% kod 34 ispitanika, 20% do
nog ekstrakta iz korijena biljke Rauvolfia serpentine. Indijski 49% kod 16, a samo kod četvoro ispitanika je stepen pobolj-
istraživači su primijetili da ekstrakti rauvolfije mogu izazvati šanja bio je manji od 20%.
parkinsonizam, a da poslije njegovog uvođenja u tretman
hipertenzije, visok procenat liječenih, kao i oni kod kojih je Nakon ovih studija nastavljena su ispitivanja koja su
rezerpin primjenjivan u cilju terapije šizofrenije, razvijaju dovela do toga da je L-dopa odobrena od strane američke
20
parkinsonizam . Arvid Karlson je istraživao uticaj rezerpi- Uprava za hranu i lijekove (FDA) 1970. od kada nikada nije
8
na na moždane funkcije i njegovu biohemiju. Ključ njego- izgubila gotovo najznačajniju ulogu u liječenju PD.
vog istraživanja je bio razvoj visoko osjetljive biohemijske
tehnike za kvantifikaciju dopamina , čime je omogućeno
9
njegovo mjerenje i pribavljanje dokaza o visokoj koncentra- Dopamin u zdravim
ciji u strijatumu, odnosno njegovoj specifičnoj regionalnoj dopaminergičkim neuronima
distribuciji. On je primijetio da je nedostatak dopamina iza- U zdravim dopaminergičkim neuronima, dopamin se
zvan rezerpinom kod eksperimentalnih životinja bio osnova
za nastanak stanja sličnog parkinsonizmu čiji su simptomi sintetiše iz L-dope kao prvog od tri kateholaminska neu-
rotransmitera (DA, noradrenalin/norepinefrin i adrenalin/
mogli da budu ublaženi primjenom levodope . Ovi nalazi
10
epinefrin) pod dejstvom dopa dekarboksilaze (DDC) , dok
21

32 DOI: 10.5937/Galmed2305031S