Page 52 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

preporuku svim zemljama u Evropi o sadržaju kompleta za avionu nisu u zakonskoj obavezi da se odazovu na poziv za
prvi pomoć i hitna medicinska stanja. Takođe, postoji velika pomoć od strane kabinskog osoblja za ugroženog putnika.
razlika u sadržaju opreme za hitna medicinska stanja u naci- Nasuprot tome, u svim zemljama Evropske Unije, Australi-
onalnim evropskim kompanijama u odnosu na niskobudžet- ji, većini azijskih zemalja i zemljama Bliskog istoka, ljekar u
ne low cost kompanije 6, 27 . avionu ima zakonsku obavezu da pruži medicinsku pomoć
ugroženom putniku 31, 35 . U našoj zemlji ulogu ljekara u pru-
Pravilnik o obavljanju javnog avio prevoza i nekomerci- žanju hitne medicinske pomoći van radnog mjesta reguliše
jalnog letenja, objavljen u Službenom glasniku Republike „Kodeks profesionalne etike ljekarske komore Srbije“ (član
Srbije pominje komplete za prvu pomoć i hitna medicinska 6) u kome se kaže: „Ljekar ne smije odbiti da pruži hitnu lje-
stanja, ali ne govori o njihovom sadržaju. Svaki avion na 100 karsku pomoć koja odgovara njegovoj stručnoj osposoblje-
ugrađenih putničkih sjedišta mora da ima jedan komplet za nosti, bez obzira da li je na dužnosti ili nije i bez obzira na to
prvu pomoć. Avioni sa više od 30 sjedišta (Maximum Opera- da li je za pomoć izričito zamoljen .“
28
tional Passenger Seating Configuration, MOPSC) moraju da
imaju komplet za hitna medicinska stanja, ako je bilo koja Stjuardese su kroz svoju obuku, koju obnavljaju na sva-
tačka planirane rute udaljena više od 60 minuta leta . ke dvije godine u potpunosti upoznate sa procedurama
28
za hitne medicinske slučajeve tokom leta. U obavezi su da
Od 1997. mnogi avioni i aerodromi su opremljeni auto- obezbijede svu dostupnu opremu za prvu pomoć, napred-
matskim spoljašnjim defibrilatorima. U SAD od 2004, ko- nu hitnu medicinsku pomoć, dodatni kiseonik, AED sa EKG
mercijalni letovi sa najmanje jednom stjuardesom moraju monitorom, kao i komunikaciju između ljekara koji se na-
da nose AED. Članovi kabinskog osoblja prolaze obuku za lazi pored putnika, kokpita/pilota i telemedicinske podrške
korišćenje AED. Mnoge avio kompanije stoga dozvoljavaju sa zemlje. Međunarodna asocijacija za vazdušni saobraćaj
samo stjuardesama koje su edukovane za korišćenje AED da (International Air Transport Association, IATA) uvela je smjer-
ga jedine i koriste u avionu, a ne ljekar-dobrovoljac. U sluča- nice za upravljanje medicinskim problemima tokom leta.
ju da AED ima EKG monitor, može se koristiti kao pomoć u Ljekar-dobrovoljac treba da se predstavi kabinskom osoblju
dijagnozi za praćenje srčanog ritma kod pacijenata sa npr. aviona uz odgovarajuću legitimaciju, kao i nivoom medicin-
sinkopom, bolom u grudima ili aritmijom 4, 11 . skog obrazovanja koji posjeduje. Takođe, neophodno je da
8
Potreba za medicinskim kiseonikom tokom leta avi- dobije saglasnost za pomoć od svjesnog putnika .
onom, nalaže da putnici kojima je potreban dodatni izvor Svojim znanjem i iskustvom ljekar treba da pokuša da
kiseonika tokom leta, moraju uz ljekarsku potvrdu podnije- stabilizuje ugroženog putnika do slijetanja aviona. Treba
ti poseban zahtjev avio kompaniji najmanje 48 h prije leta. utvrditi glavni zdravstveni problem pacijenta i njegovo traja-
Kiseonik se obezbjeđuje u kiseoničnim bocama ili preko nje, kao i postojanje udruženih i pratećih simptoma (npr. bol
portabilnog koncentratora O . U zavisnosti od pravila avio u grudima, kratak dah, mučnina ili povraćanje, unilateralna
2
kompanije, boce ili koncentrator obezbjeđuju ili sama avio slabost ili ukočenost). Svakako, potrebno je najprije provje-
kompanija ili putnik uz dozvolu kompanije. Korišćenje pada- riti vitalne znake (stanje svijesti, disanje, puls i krvni priti-
jućih maski za terapeutski kiseonik je zabranjeno - koriste se sak). Ako se krvni pritisak ne može izmjeriti auskultatornom
samo u hitnim slučajevima dekompresije kabine. Nivo SaO metodom zbog buke, vibracija ili drugih razloga) treba ga
2
na zemlji > 90% (ili PaO > 70 mmHg) obično ne zahtijeva izmjeriti palpacijom radijalnog pulsa. Takođe, potrebno je
2
medicinski O tokom leta . razmotriti korišćenje EKG monitora AED, ako ta mogućnost
20
2
postoji.
Zakonski i etički aspekti uloge ljekara Neophodno je dokumentovati sve relevantne podatke
u rješavanju hitnih medicinskih vezane za kliničku sliku, dijagnostičke, terapijske i druge
stanja tokom leta avionom preduzete mjere. Ove informacije treba dostaviti medicin-
skom osoblju po dolasku na odredište .
2, 8
Iako se ljekari najčešće dobrovoljno odazivaju da pomo-
gnu u zbrinjavanju ugroženih putnika u avionu, još uvijek
ne postoje obavezujuće preporuke. U istraživanju Sanda i Medicinska podrška na zemlji
saradnika je utvrđeno da je u 86% slučajeva ljekar ili drugi
medicinski profesionalac bio uključen u tretman ugroženih Medicinska podrška na zemlji ima zadatak da u slučaju
putnika tokom leta 29, 30 . nastanka hitnog medicinskog stanja preko pilota, stjuarde-
se ili direktno u kontaktu sa ljekarom, preko satelitskog te-
U slučaju nastanka hitnog medicinskog stanja u avionu lefona, stručno pomogne u stabilizaciji pacijenta. Primarna
putnik-ljekar treba odmah da se prijavi i predstavi kabin- uloga ovih telemedicinskih agencija (MedAire i The first call)
skom osoblju sa svojim profesionalnim kvalifikacijama. U je da pomognu u donošenju medicinskih odluka podržava-
mnogim zemljama to nije zakonska obaveza, ali jeste mo- njem, savjetovanjem i usmjeravanjem medicinskih volonte-
ralna i etička. Bazirano na etičkim principima svaki ljekar je ra u avionu. Oni takođe pružaju smjernice pilotima u vezi
u obavezi da pruži pomoć u okviru svojih znanja i sposob- sa odlukama o preusmjeravanju aviona i mogu preporučiti
nosti . U SAD, Kanadi, Velikoj Britaniji i Singapuru ljekari u
2

50 DOI: 10.5937/Galmed2308044P