Page 72 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

bolesti brža. Кod sporadične AD, postoji jasna povezanost kasnog početka AD dva do četri puta, slično nalazu koji je re-
između Aβ i tau pozitivnosti, sa neurodegeneracijom u ra- gistrovan kod pacijenata sa jednom kopijom APOE ε4 . Ovo
36
zvoju i sa povećanom koncentracijom NfL u plazmi. Naj- sugeriše da urođeni imuni sistem može biti aktivan igrač u
vjerovatnije zbog mnoštva neurodegenerativnih promjena procesu AD, potencijalno kao posrednik Aβ toksičnosti.
koje mogu dovesti do povećanja NfL kod ljudi starijih od 70
godina, ova preklapanja su veća u sporadičnoj nego u poro- U vezi sa zapaljenskom/astroglijalnom aktivacijom kod
dičnoj formi AD . neurodegenerativnih demencija, ispitivani su brojni marke-
32
ri, među kojima su se najperspektivnijim 36, 37 pokazali hitina-
zi 3 sličan protein (YКL-40), glikoprotein eksprimiran u astro-
Biomarkeri za sinaptičku disfunkciju citima i mikroglijama i rastvorljivi oblik TREM 2 (sTREM 2).
Nekoliko studija presjeka, kao i longitudinalnih praćenja
Sinaptička disfunkcija je rani događaj u AD. Smatra se posljednjih godina, pokazalo je da su nivoi YКL-40 u CSF i
da sinaptički gubitak najbolje korelira sa kognitivnim ošte- sTREM 2 umjereno povećani kod pacijenata sa AD, te da
ćenjem. Fluorodeoksiglukoza (FDG) PET se dugo koristi u koreliraju sa tau nivoima u CSF kod Aβ-pozitivnih pojedina-
kliničkoj praksi za diferencijalnu dijagnozu u AD. Pacijenti sa ca. Podaci iz studije praćenja biomarkera u domina-
AD demencijom pokazuju karakteristični obrazac hipometa- ntno nasljednoj Alchajmerovoj bolesti (Dominantly Inhe-
bolizma u prekuneusu, zadnjem dijelu cinguluma, parijetal- rited Alzheimer Network, DIAN) sa porodičnim nosiocima AD
nom korteksu, lateralnom temporalnom korteksu, frontal- mutacija, sugerišu da se koncentracija sTREM 2 u CSF po-
nom korteksu i medijalnom temporalnom režnju . većava prije početka kliničkog ispoljavanja bolesti i neposr-
33
edno nakon što su Aβ42 i t-tau u CSF postali pozitivni.
Hipometabolizam vjerovatno odražava kombinaciju si-
naptičke disfunkcije, gubitka neuronskih ćelija i metaboličke Trenutno ne postoje široko prihvaćeni testovi iz krvi za
disfunkcije, pored toga što može biti pod uticajem transpor- neuroinflamaciju, astrocitnu i mikroglijalnu aktivaciju. Ne-
ta astroglijalnog glutamata . Uprkos složenosti signala, davni podaci o glijalnom fibrilarnom kisjelom proteinu u
34
FDG PET ostaje atraktivan biomarker, s obzirom na njegovu plazmi (GFAP - protein srednjih filamenata koji se selektivno
široku kliničku primjenu u diferencijalnoj dijagnozi AD, vje- eksprimira u astrocitima u centralnom nervnom sistemu),
rovatnu osjetljivost na sinaptičku disfunkciju i sposobnost pokazuju povećane koncentracije kod pacijenata sa AD u
otkrivanja abnormalnosti u pretkliničkom asimptomatskom poređenju sa kognitivno normalnim kontrolama .
6
stadijumu AD.
U biofluidima, biomarker koji najviše obećava kada je Klinička interpretacija nalaza biomarkera
riječ o sinaptičkoj disfunkciji u AD je dendritski protein ne-
urogranin (Ng). Кoncentracija Ng u CSF je povećana u AD i Кao što je gore navedeno, patološki nalazi povezani sa
korelira sa koncentracijama t-tau i p-tau, kao i sa kognitiv- AD, pojavljuju se mnogo godina prije kliničkog početka bo-
nim pogoršanjem tokom vremena. Кoncentracija Ng u CSF lesti. Dok pozitivni Aβ i tau biomarkeri sugerišu da pacijent
je normalna ili blago smanjena kod neurodegenerativnih već ima patologiju plaka i klubadi, pred kliničarima stoji iza-
demencija bez AD . Ovakav nalaz sugeriše da to nije opšti zov da utvrde da li patološki nalazi objašnjavaju simptome
34
biomarker za sinaptički gubitak, već da odražava Alchaje- pacijenata ili ne. Starost je još jedan razlog koji se uzima u
merovu specifičnu patologiju i vjerovatno Aβ promjenu u obzir, posebno kod „najstarijih starih“. Među starijim odra-
njegovom metabolizmu i sekreciji (slično tau). Čini se da slim osobama koje su kognitivno neoštećene, poznavanje
je koncentracija Ng u CSF u boljoj korelaciji sa kognitivnim amiloidnog statusa može samo djelimično uticati na doži-
funkcionisanjem u poređenju sa drugim biomarkerima . votni rizik od demencije. Na primjer, žena od 60 do 65 godi-
35
Ng se može mjeriti u plazmi, ali bez korelacije sa nivoima na, sa kognitivnim oštećenjima koja je pozitivna na amiloid,
CSF, vjerovatno zbog ekstracerebralne proizvodnje proteina. ima doživotni rizik od razvoja AD demencije oko 30%, dok
je za amiloid pozitivnu ženu, starosti 85 godina životni rizik
manji i iznosi oko 14% . Slično, čini se da veza između pato-
38
Biomarkeri za glijalnu aktivaciju loških lezija u mozgu i kliničkog statusa slabi u poodmaklim
i neuroinflamaciju godinama.
Nalazi većine istraživanja sprovedenih na oboljelima od Postmortem procjena skoro 300 starijih ispitanika bez
AD ukazuju da su neuroinflamacija, kao i aktivacija mikro- neuroloških oštećenja, pokazala je da je taloženje Aβ prisut-
glijalnih ćelija i astrocita ključne karakteristike neurodege- no kod približno polovine ispitanika, dok se određeni ste-
nerativnih demencija. Tokom posljednje decenije, rasprav- pen tau patologije mogao evidentirati u mozgovima skoro
ljalo se o tome da li su neuroinflamacija i astroglioza važni svih ispitanika 39, 40 . Slično tome, volumetrijske promjene MRI
pokretači neurodegeneracije ili nizvodni efekti akumulacije tipične za AD obično se primjećuju kod kognitivno zdravih
Aβ i tau. Utvrđeno je da varijeteti u genu za pokretački re- subjekata starijih od 80 godina 40, 41 .
ceptor eksprimiran na mijeloidnim ćelijama 2 (tzv. TREM 2),
koji je visoko eksprimiran u mikrogliji, povećavaju rizik od

70 DOI: 10.5937/Galmed2305068S