Page 71 - GALENIKA MEDICAL JOURNAL

proizvodnju je potreban ciklotron na licu mjesta . U upotrebi biomarker za patologiju AD, koji bi trebalo da bude relativno
5
su referentne metode i materijali za standardizaciju Aβ42 lako standardizovan i implementiran u svakodnevnoj klinič-
testova u CSF, kao i testovi kliničke hemije visoke preciznosti koj laboratorijskoj praksi .
22
koji se izvode na potpuno automatizovanim instrumentima,
što omogućava primjenu ovih biomarkera u kliničkoj labo- Osnovni nedostatak biomarkera iz krvi i likvora je nemo-
ratorijskoj praksi, sa jedinstvenim referentnim granicama gućnost da se pomoću njih odrede promjene specifične za
širom svijeta . U mnogim evropskim zemljama, biomarkeri region mozga, što ograničava određivanje stadijuma težine
12
23
iz likvora se već koriste u kliničkoj laboratorijskoj praksi u bolesti (npr. Brakovih stadijuma) i ograničava njihovu upo-
skladu sa propisima specifičnim za određenu zemlju. trebu kao markera progresije. Iako zaostaje za amiloidnim
PET, nedavni razvoj PET liganada za vizuelizaciju, mapiranje
S obzirom na to da se uzorkovanje CSF može smatrati i kvantifikaciju Tau patologije pružio je nove informacije o
invazivnim, a amiloidni PET je skup, ima ograničenu dostu- vremenskoj i prostornoj akumulaciji tau u mozgu .
24
pnost, a izloženost zračenju nije zanemarljiva, biomarker iz
krvi za cerebralnu Aβ patologiju bi bio važan korak ka pre- U pogledu pristupačnosti i standardizovane upotrebe,
ciznom određivanju u kliničkim ispitivanjima pacijenata sa tau snimanje je još uvjijek u povoju u poređenju sa amiloid-
kognitivnim problemima. Za razliku od ranijih izvještaja, nim PET, ali bi moglo da postane dragocjeno kliničko sred-
nedavna otkrića sugerišu da odnos Aβ42 i Aβ40 u plazmi stvo za procjenu efikasnosti amiloidne, tau ili kombinovane
(Aβ42/Aβ40), mjeren imuno-precipitacionom masenom terapije. Rezultati dobijeni do sada putem PET snimanja,
23
spektrofotometrijom ili ultraosjetljivim enzimskim imuno- potvrđuju Brakov model različitih faza progresije tau pato-
25
sorbentnim testovima odražava cerebralnu Aβ patologiju logije u mozgu u prostoru i vremenu AD , a tau PET metoda
sa relativno visokom preciznošću . Odnos Aβ42/Aβ40 kod se već pokazala korisna u kliničkim ispitivanjima za otkriva-
13
pacijenata sa AD smanjen je za samo 14-20% u plazmi, u po- nje farmakodinamičkih efekata lijekova koji modifikuju tok
ređenju sa 50% u CSF, sa većim preklapanjem Aβ-pozitivnih bolesti koji su usmjereni protiv Aβ (za praćenje nizvodnih
i negativnih pojedinaca. Korelacija sa CSF je slaba, što bi se tau promjena) i tau patologije.
moglo objasniti proizvodnjom Aβ peptida u trombocitima i
drugim necerebralnim tkivima .
14
Biomarkeri za neurodegeneraciju
Volumetrijska magnetna rezonanca (vMR) i tau u CSF
Biomarkeri za tau patologiju obično se koriste kao biomarkeri za neurodegeneraciju u
26
Agregacija hiperfosforilisanih oblika aksonskog pro- AD . Tipične mjere zasnovane na vizuelizaciji (MR) uklju-
teina tau u neuronskoj somi, kod neurofibrilarne klubadi, čuju: atrofije cjijelog mozga, atrofije sive mase, regionalne
ključna je patološka karakteristika AD, iako se tau inkluzije atrofije (npr. medijalna temporalna područja, hipokampus i
27
u neuronima ili glijalnim ćelijama nalaze i kod drugih ne- hipokampalna podpolja) , kao i površinske atrofije na osno-
urodegenerativnih bolesti 1, 2 . Кoncentracije t-tau i p-tau vu debljine korteksa mozga. Napredne sekvence MR snima-
u CSF odražavaju patofiziologiju povezanu sa AD kroz ne- nja i naknadne softverske obrade nalaza, takođe su olakšale
urodegenerativne demencije. Povećani nivoi tau proteina karakterizaciju kortikalnih mikrostrukturnih promjena, koje
u CSF najvjerovatnije su posljedica povećane fosforilacije predstavljaju osjetljivu mjeru neurodegeneracije i prethode
28
i sekrecije tau proteina iz neurona, kao neuronski odgo- očiglednom gubitku ćelija . Кlinički, volumetrijsko snimanje
vor na izlaganje Aβ 15, 16 . T-tau i p-tau u CSF se stoga mogu se već koristi za praćenje progresije neurodegeneracije i do-
smatrati prediktivnim markerima neurodegeneracije tipa stupno je kao dio komercijalnih paketa za skeniranje.
AD i formiranja klubadi, ali ne i direktnim markerima dru- T-tau u CSF je predložen kao snažan biomarker neuro-
gih ne-Alchajmerovih bolesti sa tau patologijom. Potpuno degeneracije. S obzirom na to da odražava povećano luče-
automatizovani testovi dostupni su za kliničku upotrebu 13, 17 . nje tau iz neurona zahvaćenih Aβ patologijom, prije nego
Ultrasenzitivni testovi na t-tau u plazmi mogu otkriti ne- gubitak neuronskih ćelija, t-tau u CSF može biti prediktivan,
21
uronska oštećenja u akutnim moždanim poremećajima, kao ali ne i direktan biomarker neurodegeneracije . Neurofila-
što su moždani udar i traumatska povrijeda mozga 18, 19 . Re- menti lakih lanaca (NfL) se često koriste kao opšti biomar-
lativno su manje precizni u AD, a korelacija sa t-tau u CSF je ker neuroaksonalne degeneracije i povrijeda, bez obzira na
29
slaba. Nasuprot ovakvog nalaza, nedavno je pokazano da je uzrok . Ovaj biomarker se može određivati iz CSF i iz plazme
test na p-tau 181 u plazmi, koji je u korelaciji sa amiloidnim i (ili seruma), ali je osjetljivim testovima pokazano da se nala-
30
tau PET, dobar prediktor AD patologije mozga 2, 20 . Zanimljivo zi iz CSF i krvi - poklapaju . Najviši nivoi NfL primijećeni su
je da p-tau 181 u plazmi prethodi nalazu pozitivnog amiloid- kod frontotemporalnih i vaskularnih demencija, kao i kod
31
nog PET, može biti koristan i za otkrivanje ranog poremeća- demencija u sklopu HIV infekcije . Nalazi u porodičnoj AD
ja tau-metabolizma povezanog sa Aβ patologijom, kao i za su takođe vrlo jasni: nosioci mutacije pokazuju iznenadnu
određivanje stadijuma bolesti iako bez anatomske precizno- promjenu nivoa NfL u krvi oko deceniju prije očekivanog
sti . Nedavne velike studije validacije pokazuju veoma slič- kliničkog početka, što vjerovatno označava početak neu-
21
ne rezultate i potvrđuju da je p-tau u plazmi robustan krvni rodegeneracije. Što je veći porast - to je klinička progresija

REVIJALNI RADOVI Galenika Medical Journal, 2023; 2(5):67-73. 69